تهدید گرایش به مصرف دخانیات و خشونت
مدیرکل دفتر مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش در خصوص ارزیابی خود از روند رفتارهای پرخطر دانش‌آموزان نسبت به یکی دو سال گذشته، می‌گوید: گزارش‌ها و تحلیل‌ها نشان می‌دهد سیما و نیمرخ عمومی آسیب‌های اجتماعی و رفتارهای پرخطر دانش‌آموزان در دو سال گذشته تغییری نکرده و روند ثابتی مشابه یک دهه گذشته دارد.
نادر منصور کیائی در خصوص بیشترین خطرات یا آسیب‌هایی که دانش‌آموزان را تهدید می‌کند، می‌گوید: از بین آسیب‌های اجتماعی، گرایش به رفتارهای پرخطر، گرایش به مصرف دخانیات و خشونت در بین کودکان و نوجوانان از جمله مهم‌ترین خطراتی هستند که سلامتی آن‌ها را تهدید می‌کند و باید به آن‌ها توجه داشت.
کیائی در خصوص چرایی افزایش رفتارهای پرخطر در بین کودکان و نوجوانان نیز می‌گوید: هر یک از رفتارهای پرخطر، دارای تحلیل سبب‌شناختی مختص به خود هستند. گسترش عوامل مخاطره‌آمیز سلامت روانی-اجتماعی، آگاهی ضعیف و باورهای غلط در مورد رفتارهای پرخطر، ضعف تاب‌آوری و مهارت‌های مراقبت از خود، تغییرات در سبک زندگی، گسترش نفوذ شبکه‌های اجتماعی و تأثیرپذیری کودکان و نوجوانان از آن‌ها، کنجکاوی و هیجان‌خواهی، بخشی از عوامل مشترک سبب‌ساز در گرایش به رفتارهای پرخطر هستند.

«نماد»؛ فرایند معتبر از غربال‌گری تا آموزش
وی با اشاره به ویژگی‌های طرح «نماد»، اجرای آن را موفقیت‌آمیز می‌داند و در ادامه تصریح می‌کند: باید به خاطر داشته باشیم «نماد» صرف‌نظر از تأثیرات آن، موجب استانداردسازی فرایندهای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی می‌شود چون شامل یک فرایند معتبر از غربال‌گری تا آموزش، درمان و مددکاری اجتماعی است. همچنین از طریق سامانه جامع خود موجب استقرار نظام ارجاع بین‌سازمانی و در نتیجه افزایش سرعت مداخله در آسیب‌های اجتماعی به‌ویژه در موارد فوریت‌های روانی-اجتماعی می‌شود.
کیائی در خصوص چرایی کندی اجرای این طرح نیز می‌گوید: به دو دلیل مهم، پوشش این برنامه در مدرسه‌های کشور به کندی پیش می‌رود؛ نخست، ضعف همکاری دستگاه‌ها برای استقرار کامل نظام ارجاع بین‌سازمانی «نماد» و دوم، کمبود اعتبار برای تأمین سرانه مورد نیاز اجرای این طرح در مدرسه‌ها.
وی در خصوص نقشه راه اجرای مرحله دوم برنامه کانون یاریگران زندگی در مدارس نیز می‌گوید: در این نقشه راه، چارچوب و جزئیات مرحله دوم برنامه کانون یاریگران زندگی شرح داده شده است. برای مثال، تمرکز بر راه‌اندازی مراکز رشد یاریگران زندگی، ارزیابی عملکرد کانون‌ها و درجه‌بندی آن‌ها، ارتقای کیفیت عملکردی کانون‌ها و نیز تمرکز بر اجرای پروژه‌های کوچک طراحی شده توسط کانون‌ها، از جمله اهداف و اولویت‌های درج شده در نقشه راه این مرحله است.

توقف رشد آسیب‌های اجتماعی
مسعود شکوهی، مدیر کل سابق امور تربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش نیز در همین خصوص از توقف رشد اعتیاد و دیگر آسیب‌های اجتماعی در بین دانش‌آموزان کشور می‌گوید و اضافه می‌کند: این ادعا را نه تنها مسئولان آموزش و پرورش که خوشبختانه دستگاه ناظر و سیاست‌گذار این حوزه بر اساس داده‌ها و پایش‌های مختلف، اعلام کرده است.وی با بیان اینکه خصوصیات و دلایل آسیب‌های اجتماعی و رفتارهای پرخطر در مناطق و استان‌های مختلف کشور، متفاوت و بیشتر تحت تأثیر وضعیت فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی این مناطق است، می‌گوید: برای مثال در مناطق حاشیه‌نشین و آسیب‌پذیر به‌ویژه در کلانشهرها، مشکلات و نابسامانی اقتصادی و نبود انسجام خانوادگی از مهم‌ترین دلایل بروز رفتارهای پرخطر و آسیب‌های روانی- اجتماعی است، البته در تمامی این مناطق بروز افسردگی و ناکامی شدید و ناامیدی و اضطراب، این آسیب‌ها را تشدید می‌کند. در سایر مناطق و شهرهای کشور نیز که دچار فقر و مشکلات اقتصادی و محرومیت هستند و حتی جزئی از کلانشهر هم نیستند، این مشکلات به دلایل مختلفی تشدید می‌شوند. از سویی به نظر می‌رسد در این مناطق، توزیع ناعادلانه و دسترسی نداشتن مناسب به خدمات و امکانات موردنیاز دانش‌آموزان سبب شده آنان دچار یک نوع سرخوردگی، پژمردگی روان‌شناختی و ابهام در آینده خود شوند و برای حل مشکلات پیش رو از نامناسب‌ترین روش‌ها استفاده کنند.

رشد میزان خطرپذیری دانش‌آموزان
شکوهی با این‌حال متذکر می‌شود: نتایج ارزیابی‌های صورت‌گرفته حاکی از رشد میزان خطرپذیری دانش‌آموزان است. همچنین مجموع بررسی‌های میدانی و سوابق دانش‌آموزان دارای آسیب روانی – اجتماعی نشان می‌دهد مهم‌ترین عامل تعیین‌کننده در تشدید و رشد فزاینده این آسیب‌ها در دانش‌آموزان، مشکلات اجتماعی – اقتصادی با اولویت فقر و دسترسی نداشتن مناسب به امکانات است. همچنین خشونت، جایگاه قابل توجهی در بین رفتارهای پرخطر دانش‌آموزان دارد، ضمن آنکه در سال‌های اخیر میزان ترک تحصیل دانش‌آموزان افزایش یافته که می‌تواند خود موجب بروز و تشدید آسیب‌های اجتماعی از سوی این گروه از دانش‌آموزان شود.
وی درباره ارزیابی خود از اجرای برنامه «نماد» در مدرسه‌ها می‌گوید: این طرح یکی از برنامه‌های خوب و ارزشمندی است که در سال‌های اخیر با همکاری و همراهی بین‌دستگاهی و با محوریت آموزش و پرورش در مدارس اجرا شده، با این‌حال نبود نیروی مشاور در مدرسه‌های دوره ابتدایی و دوم متوسطه و نبود یک نظام قانونی و اداری الزام‌آور برای ارجاع بین‌سازمانی به منظور ارائه خدمت به دانش‌آموزان شناسایی شده در زمینه اختلالات بهداشت روان و آسیب‌های اجتماعی از مهم‌ترین چالش‌های برنامه ملی «نماد» است.

خبرنگار: محمود مصدق